Autor: Katharina Wenzel-Teuber

W tym wydaniu naszej corocznej aktualizacji statystycznej¹, jak zawsze, przedstawimy kilka nowo opublikowanych badań. Tym razem skupiamy się na „zachodniej gorączce religijnej” na wsi w Chinach, „chińskiej tożsamości kulturowej” wyznawców religii, związku między religijnością a chęcią dawania jałmużny, rozwoju buddyjskiego życia monastycznego w Chinach i motywach, dla których Chińczycy zostali chrześcijanami. Podajemy również liczby związane z poszczególnymi religiami za rok 2020 lub –  jeśli takowych nie posiadamy – z poprzednich lat.

1. Z chińskich badań

Najpóźniej od 2015 r. „sinizacja” religijnych doktryn i przepisów jest głównym wymogiem polityki religijnej pod rządami Xi Jinpinga². Wraz z nią idzie identyfikacja (rentong 认同) religijna wyznawców Chin „z wspaniałym krajem, narodem chińskim, kulturą chińską, Partią Komunistyczną Chin i socjalizmem o chińskiej charakterystyce” – tak jak w nowych zasadach jednolitego frontu partii. Dychotomia „zachodnia” versus „chińska” religijność znów pojawiła się w centrum zainteresowań. Wszystko to znajduje odzwierciedlenie w publikacjach chińskich badaczy, które omówione zostały poniżej.

1.1. „Zachodnia gorączka religijna” na wsi w Chinach: mit czy prawda?

Rok temu pisaliśmy o próbie odpowiedzi autorów Lu Yunfenga, Wu Yue i Zhang Chunni na kontrowersyjne pytanie „Ilu protestantów jest naprawdę w Chinach?”, wykorzystując wyniki badań China Family Panel Studies³. W 2020 r. troje badaczy z Wydziału Socjologii Uniwersytetu Pekińskiego próbowało odpowiedzieć na pytanie, czy w Chinach panuje „zachodnia gorączka religijna” (nongcun xifang zongjiaore 农村西方宗教 热). China Family Panel Studies (Zhongguo jiating zhuizong diaocha 中国家庭追踪调查, w skrócie CFPS) to „coroczne badanie za pomocą strategii porównań podłużnych”, które jest finansowane przez rząd chiński za pośrednictwem Uniwersytetu Pekińskiego⁴. Od roku 2012 uczestnicy badań również regularnie pytani są o religię. Wu Yue, Zhang Chunni i Lu Yunfeng wyjaśniają we wstępie do swojego eseju⁵,  opublikowanego w czasopiśmie „Zongjiao” („Religie”), dlaczego uważają za konieczne kwestionowanie tezy o „zachodniej gorączce religijnej na wsi”. Zdaniem autorów, teza ta od prawie 20 lat cieszy się dużym zainteresowaniem w różnych środowiskach w Chinach, z czego wywodzi się żądanie interwencji państwa przeciwko rzekomo niekontrolowanemu rozwojowi „zachodnich” religii, np. za pomocą argumentu, że chińskie „kulturowe bezpieczeństwo” musi być chronione. 

Według autorów szczególnie wpływowe ma tu być badanie Fundacji Xiuyuan, zatytułowane „Rozprzestrzenianie się religii zachodniej na obszarach wiejskich Chin” (dalej jako „Badanie Xiuyuan”)⁶. Badanie to dowodzi, że w ciągu ostatnich trzech dekad religie zachodnie, głównie chrześcijaństwo, całkowicie zastąpiły religie tradycyjne i popularne wierzenia jako religie dominujące na obszarach wiejskich. Według badań Xiuyuan ponad 95% wyznawców religijnych na obszarach wiejskich to protestanci, z których 70% należy do „podziemnego protestantyzmu” (Kościoły domowe i kulty heretyckie). Wu Yue, Zhang Chunni i Lu Yunfeng krytykują fakt, że badanie Xiuyuan nie podaje żadnych źródeł dla ich danych. W trzech punktach chcą zatem sprawdzić wiarygodność tezy o zachodniej gorączce religijnej na obszarach wiejskich za pomocą danych z CFPS⁷.

Chińska Republika Ludowa: 22 prowincje (sheng 省), 5 regionów autonomicznych (zizhiqu 自治区), 4 miasta wydzielone (zhixiashi 直辖市) oraz 2 specjalne regiony administracyjne (tebie xingzhengqu 特别行政区).

1) Czy religie zachodnie na wsi mają więcej wyznawców, niż tradycyjne religie?

Korzystając z danych z badania CFPS z 2016 r. (w skrócie CFPS 2016), autorzy najpierw sprawdzają, czy teza badania Xiuyuan o dominacji religii zachodnich na wiejskich obszarach Chin jest rzeczywiście prawdziwa. W tym celu przyglądają się wynikom CFPS 2016 pod kątem udziału wyznawców religii w populacji wiejskiej, stopnia ich zorganizowania, częstotliwości praktyk religijnych oraz stosunku do religii. Na potrzeby badań autorzy określają protestantyzm i katolicyzm jako „religie zachodnie”, a buddyzm i taoizm jako „religie tradycyjne”⁸.

Około 13% mieszkańców wsi ankietowanych przez CFPS w 2016 r. określiło siebie jako osoby wierzące. Spośród nich 76% stwierdziło, że wierzy w tradycyjne religie, 19% w religie zachodnie, 3% w islam i 2% w inne religie. Według CFPS 2016 religie tradycyjne nadal dominują w religijnej konstelacji na terenach wiejskich, stanowią trzy czwarte wszystkich wyznawców, prawie cztery razy więcej niż religie zachodnie⁹.

Stopień zorganizowania badanych wyznawców religii zachodnich był znacznie wyższy (56%) niż wyznawców religii tradycyjnych (8,9%). Według autorów wynika to z różnych form organizacji religii: w religiach tradycyjnych nawet pobożni świeccy nie mają poczucia wstąpienia do organizacji religijnej, zorganizowani są tylko mnisi i mniszki, natomiast w chrześcijańskich Kościołach świeccy są również zarejestrowanymi członkami lub czują, że należą do przynajmniej jednego określonego Kościoła¹⁰. Liczba czynnie praktykujących swoją religię na wsi była wyższa wśród badanych wyznawców religii zachodnich (51,8%) niż wśród wyznawców religii tradycyjnych (40,9%). Jednak wśród wyznawców religii zachodnich liczba tych, którzy stwierdzili, że nigdy nie praktykowali, był wyższy (23,8%) niż wśród religii tradycyjnych (12,1%)¹¹. 

Na koniec autorzy porównali stosunek wyznawców religii na wsi do ich przekonań, czyli odpowiedzi na pytanie, jak ważna jest dla nich wiara. Istniały wyraźne różnice: dla 62,4% wyznawców religii zachodnich przebadanych w CFPS 2016 religia była „bardzo ważna”, ale tylko taka była dla 30,3% wyznawców religii tradycyjnych¹². Konkluzja autorów: W kraju nadal dominują liczebnie wyznawcy religii tradycyjnych. Ze względu na wyższy poziom organizacji, dużą aktywność i duże znaczenie religii dla wyznawców, „widoczność” zachodnich religii w kraju jest wyższa i sprawia wrażenie, że panuje tam „zachodnia gorączka religijna”. Wrażenie to można wytłumaczyć nieodłącznymi różnicami między tymi dwoma typami religii pod względem ich formy organizacyjnej i praktyki religijnej¹³.

Pekin, Zakazane miasto (fot. Jacek Gniadek SVD)

2) Czy religie zachodnie są silniejsze na wsi niż w miastach?

Ta teza badań Xiuyuan również nie jest poparta danymi CFPS. Autorzy Wu, Zhang i Lu porównali wyniki badań z 2012 i 2016 r. W badaniu CFPS 2012 2,4 respondentów na obszarach wiejskich i 1,9% ankietowanych w miastach określiło się jako wyznawcy religii zachodnich, w badaniu z 2016 r. było to 2,4% mieszkańców wsi i 2,6% mieszkańców miast. Z porównania badań z lat 2012 i 2016 wynika, że liczba wyznawców religii zachodnich na obszarach wiejskich nie zmieniła się, a w mieście wzrosła o 0,7 punktu procentowego. Według autorów rozwój religii zachodnich jest większy w miastach niż na wsi, a nie na odwrót¹⁴.

3) Różnice w sytuacji religijnej między północnymi i południowymi Chinami na przykładzie prowincji Henan i Guangdong

Za pomocą tego porównania (dane z CFPS 2016) autorzy wyraźnie pokazują, jak duże są regionalne różnice w strukturze wyznaniowej populacji. W Guangdong odsetek tradycyjnych wyznawców religii, a w Henan odsetek zachodnich wyznawców jest wyższy niż średnia krajowa¹⁵.

Tabela 1. Odsetek populacji wyznawców tradycyjnej i zachodniej religii w prowincjach Guangdong i Henan

	Guangdong	Hennan
Ilość osób praktykujących tradycyjne religie w skali całej ludności	16,6%	7,5%
Ilość osób praktykujących zachodnie religie w skali całej ludności	0,5%	8,1%
Ilość osób praktykujących tradycyjne religie wśród ludności religijnej	95,7%	47,4%
Ilość osób praktykujących zachodnie religie wśród ludności religijnej	brak  danych	50,9%

Dane: CFPS 2016. Tabela sporządzona z danych z Wu, Zhang, Lu 2020, s. 10.

W podsumowaniu autorzy wzywają do ponownego rozważenia terminu „zachodnia gorączka religijna na wsi”. Po pierwsze, uważają, że użycie terminu „gorączka religijna” – który pierwotnie odnosił się do odrodzenia religii po rewolucji kulturalnej – jest nieodpowiednie w tym kontekście. Po drugie, liczba protestantów w Chinach bardzo gwałtownie wzrosła, z 3 mln w 1982 r. do prawie 40 mln w 2018 r. Istnieją jednak bardzo duże różnice regionalne, a ogólnokrajowy protestantyzm nie jest tak rozpowszechniony jak tradycyjne religie. Co więcej, wzrost netto religii zachodnich jest wyższy w miastach niż na wsi. „Wraz z postępującą urbanizacją bardziej opłaca się obserwować rozwój zachodnich religii w miastach”. Krótko mówiąc: „Zachodnią gorączkę religijną na wsi’ jest lepiej nazwać mitem niż faktem”¹⁶.

1.2. Jakie czynniki wpływają na identyfikację wierzących z chińską kulturą?

Badanie przeprowadzone przez badaczkę Liu Ying dotyczy innego wyrażenia religijno-politycznego – „chińskiej tożsamości kulturowej” (Zhonghua wenhua rentong 中华文化认同)¹⁷. Zasadniczym pytaniem jest tutaj, czy „zachodnie” religie alienują swoich wyznawców z chińskiej kultury. Według Liu Ying szeroko rozumiana tożsamość kulturowa obejmuje nie tylko identyfikację z kulturą duchową, ale także z kulturą materialną i polityczną państwa jako całościowego systemu¹⁸. Tutaj Liu Ying odnosi się do przemówienia programowego Xi Jinpinga na Krajowej Konferencji na temat pracy religijnej w 2016 r. i opisuje jego badanie jako materiał referencyjny dla praktycznych wysiłków na rzecz zwiększenia identyfikacji wierzących z chińską kulturą¹⁹. Liu Ying próbuje odpowiedzieć na pytanie, jakie czynniki wpływają na identyfikację wyznawców religii z kulturą chińską z punktu widzenia protestanckiej grupy religijnej. Do dość niewielkich badań terenowych w prowincji Jiangsu wybrał losowo dwa zbory protestanckie w każdym z czterech miast: Nanjing, Kunshan, Taizhou i Huai’an. W każdej gminie rozesłano 200 ankiet do osób w wieku od 18 do 50 lat. Odpowiedzią było 1 317 prawidłowo wypełnionych kwestionariuszy²⁰.

Pekin, Zakazane miasto (fot. Jacek Gniadek SVD

W celu określenia chińskiej tożsamości kulturowej wybrano aspekty „świąt” i „kultury konfucjańskiej”. Najpierw pytano badanych: „Które święto uważasz za ważniejsze?”. Jeśli badani wybierali Chiński Nowy Rok lub Qingming (upamiętnienie zmarłych), to byli postrzegani jako ściślej związani z chińską kulturą; jeśli zaś ludzie wybierali takie święta, jak Boże Narodzenie czy Wielkanoc, uznano to za oznakę niższego stopnia utożsamienia się z kulturą chińską. 

W odniesieniu do kultury konfucjańskiej zapytano, czy badani zgadzają się lub nie zgadzają z następującymi stwierdzeniami: „Konfucjusz był wielkim człowiekiem” (Kongzi shi liaobuqi de ren 孔子是了不起的人); „Możemy czytać klasykę konfucjańską” (Women keyi du rujia jingdian 我们可以读儒家经典) oraz „Możemy czcić Konfucjusza” (Women keyi chongbai Kongzi 我们可以崇拜孔子)²¹. Inne pytania dotyczyły danych osobowych (w tym poziomu wykształcenia). Aby określić swoje pochodzenie religijne, badanych poproszono o wskazanie, jak pobożni oceniają siebie (w czterech klasach od „bardzo pobożni” do „wcale niepobożni”) i czy zostali ochrzczeni. Zadawano im również pytania: „Jest wielu bogów na świecie, Shangdi 上帝 [chrześcijański Bóg] jest jednym z nich” oraz „Wszystko, co jest w Biblii, jest poprawne”. Tutaj osoby testujące mogły wybrać między „zgadzam się” a „nie zgadzam się”. Ponadto badanych pytano o częstotliwość ich uczęszczania na nabożeństwa, czytanie Biblii i osobistą modlitwę²². Zmienne te zostały ze sobą powiązane²³. Wystarczy wspomnieć tutaj najważniejsze wyniki, które Liu Ying przedstawiła: Według niej edukacja miała „pozytywny” wpływ na identyfikację z tradycją chińską: im wyższy stopień wykształcenia, tym większa identyfikacja z tradycyjnymi chińskimi świętami; w przeliczeniu na kwalifikacje edukacyjne (szkoła podstawowa, gimnazjum, liceum, wyższa szkoła zawodowa (dazhuan), licencjat i jeszcze wyższe wykształcenie) identyfikacja wzrosła o 8%. Pobożność miała „negatywny” wpływ: chrześcijanie, którzy uważają się za stosunkowo pobożnych, identyfikowali się o 32% mniej z tradycyjnymi świętami niż chrześcijanie, którzy uważają się za stosunkowo mniej pobożnych. Chrzest i modlitwa również miały „negatywne” skutki: u ochrzczonych chrześcijan identyfikacja z tradycyjnymi świętami była o 41% niższa niż u nieochrzczonych, o 42% niższa u chrześcijan modlących się często niż u tych, którzy modlą się rzadko²⁴. Zgoda ze stwierdzeniami „Konfucjusz był wielkim człowiekiem” i „Możemy czytać klasyki konfucjańskie” wzrastała wraz z poziomem wykształcenia, czynniki religijne nie odgrywały prawie żadnej roli. Z drugiej strony, przy stwierdzeniu „Możemy czcić Konfucjusza” zmienne religijne miały wyraźny wpływ: im bardziej pobożni oceniali siebie badani, tym wyższa [zaskakująco] była aprobata dla kultu Konfucjusza. Ale im bardziej potwierdzali swoją wiarę w jednego Boga, tym mniej zgadzali się na cześć (kult) Konfucjusza. Wśród już ochrzczonych aprobata czci Konfucjusza była o 60% niższa niż wśród nieochrzczonych, a wśród tych, którzy często czytają Biblię, niższa o 47% niż wśród tych, którzy czytają rzadko. W ocenie Liu tak dużą rolę w stosunku do czci Konfucjusza odgrywały zmienne religijne, ponieważ wierzący na ogół widzą konflikt z doktryną Kościoła „Nie należy czcić bożków”. Zgoda na Konfucjusza jako osobę nie jest jednak problematyczna z ich religijnego punktu widzenia. Konkluzja Liu Ying: tylko wtedy, gdy między elementami kultury chińskiej a doktryną religijną powstają formalne konflikty, kulturowa identyfikacja chrześcijan słabnie; tam, gdzie takich konfliktów nie ma, jest wysoka²⁵. 

Liu przedstawia następujące sugestie dotyczące praktyki [polityki religijnej]: 1. poprzez edukację, zwłaszcza edukację szkolną, można skutecznie wzmocnić emocjonalną identyfikację z kulturą chińską wśród ludności, w tym też wśród wyznawców religii; 2. interpretować nauki religijne i przepisy religijne w taki sposób, aby odpowiadały treści kultury chińskiej. W tym miejscu, w nawiązaniu do przemówienia religijnego Xi Jinpinga, autorka wzywa uczonych i przedstawicieli religijnych do współpracy w celu „odkrycia nauk zgodnych z kulturą chińską” i „zwrócenia większej uwagi na te części, w których występują formalnie drobne konflikty”; 3. odpowiednio szkolić osoby pełniące religijne urzędy, ponieważ ich interpretacja nauk religijnych bezpośrednio wpływa na rozumienie przez wierzących kultury religijnej i chińskiej²⁶. 

1.3. Czy ludzie religijni są bardziej hojnymi darczyńcami?

Liu Li i Ruan Rongping²⁷ zajęli się tym pytaniem w badaniu, w którym ocenili dane z innego ogólnokrajowego badania Chińskiego Ogólnego Sondażu Społecznego (Chinese General Social Survey: CGSS, Zhongguo zonghe shehui diaocha 中国综合社会调查)²⁸, gromadzącego również informacje o wierzeniach religijnych. Wykorzystali dane z badań CGSS 2012, które objęło próbę łącznie 11 763 osób. Ankieta obejmowała również kwestionariusz dotyczący darowizn na próbach losowych 5818 osób. W swojej ocenie badacze skupili się na związku między religią a darowiznami.²⁹ Jeśli chodzi o zmienne związane z religią, Liu i Ruan najpierw rozróżnili w swoich badaniach, czy badani są osobami wierzącymi, czy nie. Następnie, w oparciu o międzynarodowe badania, Liu i Ruan dokonali rozróżnienia pomiędzy „wierzeniami religijnymi o wysokiej orientacji na zbawienie” (gao jiushuxing zongjiao xinyang 高救赎性宗教信仰) a „wierzeniami religijnymi o niskiej orientacji na zbawienie” (di jiushuxing zongjiao xinyang 低救赎性宗教信仰 ). Klasyfikacja ta opierała się na tym, jak blisko, zgodnie z nauczaniem danej religii, wpływ [zdobywania zasług] poprzez darowizny na życie pozagrobowe jest widoczny.³⁰ Spośród religii, które badani mogli wybrać w CGSS, autorzy podali islam, katolicyzm i protestantyzm, prawosławie, inne grupy chrześcijańskie, judaizm, hinduizm i inne – jako religie o wysokiej orientacji na zbawienie, buddyzm, daoizm i ludowe wierzenia chińskie (kult Mazu, Guangong itp.) jako religie o niskiej orientacji na zbawienie.³¹ W tematyce darowizn pytano, czy osoby badane przekazały datki (tak było w przypadku 31,88% z 5818 respondentów), a jeśli tak, to w jakim celu. W swoich badaniach Liu i Ruan dokonali rozróżnienia między darowiznami religijnymi a darowiznami świeckimi, tj. darowiznami na wszystkie cele z wyjątkiem religii, np. na zmniejszenie ubóstwa, pomoc w przypadku klęsk żywiołowych, dobrostan zwierząt, edukację, kulturę itp.³² Przedstawimy tutaj tylko niektóre z głównych wyników badania³³: Ilość darowizn³⁴ wśród badanych osób z przekonaniami religijnymi była o 47–49% wyższa niż wśród badanych bez przekonań religijnych³⁵. Osoby wierzące również przekazały znacznie więcej na cele świeckie niż osoby niewierzące. Wiara religijna – jak konkludują autorzy – sprzyja także rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego.³⁶ Odróżniając dwa typy religii, autorzy dochodzą do następujących wyników:

Prawdopodobieństwo darowizny było o 3% wyższe wśród wyznawców religii o niskim nastawieniu na zbawienie w porównaniu z osobami niewierzącymi oraz kwota darowizny w grupie darczyńców była o 23–45% wyższa.

Prawdopodobieństwo darowizny było o 53% wyższe wśród wyznawców religii o wysokim nastawieniu na zbawienie w porównaniu z osobami niewierzącymi oraz o 48% wyższa kwota darowizny w grupie dawców.³⁷

Autorzy wnioskują z tego, że religie, które kładą większy nacisk na zbawcze zasługi dla życia pozagrobowego, mają szczególnie motywujący wpływ na darowizny. Konkludując, podkreślają oni jednak, iż należy wziąć pod uwagę to, że jest to hipoteza i że chęć przekazywania darowizn wśród wyznawców niektórych religii może być również związana z różnicami w formie organizacyjnej ich religii.³⁸

Metro w Szanghaju (fot. Jacek Gniadek SVD)

2. Buddyzm, daoizm i chińska wiara ludowa

„Chiny mają szczególnie wielu zwolenników wśród buddystów i daoistów, ale bardzo trudno jest podać dokładną ich liczbę, ponieważ nie ma ścisłej procedury, którą zwykli wierzący musieliby przestrzegać w ramach swojej przynależności religijnej. [...] Chiny mają również wiele rodzajów popularnych wierzeń, które są ściśle powiązane z lokalnymi kulturami, tradycjami i obyczajami i które ludzie licznie wyznają” – napisano w „Białej Księdze”, dotyczącej spraw wolności przekonań religijnych (Rada Państwowa 2018).

Chińskie badanie życia duchowego (Chinese Spiritual Life Survey: CSLS) z 2007 r.³⁹ nadal wskazuje pewną orientację dla tego największego sektora życia religijnego w Chinach, między innymi przyniosło ono następujące dane:– 85 mln uważa się za buddystów, czyli 18% populacji powyżej 16. roku życia. 17,3 mln przyjęło potrójne schronienie (Buddy, Dharmy i Sanghi), czyli formalnie przyjęło buddyzm.

– 12 mln dorosłej populacji wyraźnie postrzega siebie jako daoistów [odpowiada 2,54% populacji w wieku powyżej 16 lat; K. Wenzel-Teuber].⁴⁰

– 173 mln praktykowało lub brało udział w jakichkolwiek praktykach daoistycznych, ale trudno je odróżnić od chińskiej religijności ludowej.

Wobec braku innych, nowszych danych, ponownie odsyła się do badania omawianego w zeszłym roku. Na podstawie badań CFPS z 2012, 2014 i 2016 r. Lu Yunfeng, Wu Yue i Zhang Chunni określili następujący odsetek „nominalnych” obserwujących buddyzm w 2019 r. i daoizm w populacji ogólnej – oznaczało to uczestników badania CFPS 2016, którzy w co najmniej jednym z trzech badań (2012, 2014, 2016) stwierdzili, że należą do buddyzmu (lub wierzą w Buddę i Bodhisattwów) lub należą do daoizmu (lub wierzą w daoistycznych bogów i nieśmiertelnych), z następującym wynikiem:⁴¹

– 34 090 zarejestrowanych miejsc buddyjskich do prowadzenia działalności religijnej według bazy danych Państwowego Biura ds. Religii 2021⁴² (2020: 34 100), z czego:

– 28 528 buddyzm chiński (ludność Han) (2020: 28 538)

– 3857 buddyzm tybetański (bez zmian)

– 1,705 buddyzm Theravada (bez zmian)

– 222 000 uznanych buddyjskich personelu religijnego (mnichów i mniszek) zarejestrowanych u władz zgodnie z NBRA (Państwowe Biuro ds Religii) 2017 (w tym Rada Państwowa 2018), w tym:

– 72 000 chińskiego buddyzmu (ludność Han)

– 148 000 buddyzmu tybetańskiego

– 2000 buddyzmu Theravady

– 41 akademii buddyjskich (Rada Państwowa 2018).

2.1.1. Teza o „plateau” w rozwoju buddyjskiego życia religijnego w Chinach

Douglas M. Gildow, religioznawca specjalizujący się w buddyzmie na Chińskim Uniwersytecie w Hongkongu, opublikował w 2020 r. artykuł zatytułowany Questioning the Revival. Buddhist Monasticism in China since Mao.⁴³ Kwestionuje on w nim powszechne periodyzacje, które ogólnie mówią o odrodzeniu życia monastycznego (życia religijnego w klasztorach; buddyjskiego monastycyzmu mnichów i mniszek) w buddyzmie chińskim od 1978 r. Według Gildowa faza silnego odrodzenia, która rozpoczęła się po zakończeniu rewolucji kulturalnej, zakończyła się najpóźniej w 2000 r. Posługuje się tylko kilkoma oficjalnymi danymi, ale do tego rozporządza wieloma spostrzeżeniami, które uzyskał z badań terenowych w ok. 30 klasztorach i 13 „seminariach buddyjskich” (akademiach) w 15 jednostkach administracyjnych w Chinach na poziomie prowincji w latach 2007, 2009, 2010, 2012/2013 i 2019. Gildow najpierw wskazuje, że rozumienie, kto powinien być uznawany za mnicha albo mniszkę w kontekście chińskiego buddyzmu nie jest jednolite. Na przykład religioznawcy zwykle zaliczają tutaj także nowicjuszy, podczas gdy dokumenty państwowe uznają jedynie wyświęconych mnichów i mniszki za personel religijny buddyzmu ludności Han (wyłącznie do niego Gildow odnosi się w swoim artykule)⁴⁴. Uważa on, że oficjalne dane dotyczące mnichów i mniszek buddyzmu ludności Han w zasadzie ukazują tendencje wzrostowe. Szacuje, że liczby, w tym nowicjuszy i nieoficjalnie wyświęconych mnichów i mniszek, są o ok. 30% wyższe od oficjalnych danych, przy czym odsetek ten jest stosunkowo stabilny w ciągu ostatnich 20 lat.⁴⁵ Gildow następnie porównuje w szczególności następujące oficjalne chińskie liczby:

– 1997 (m.in. Państwowe Biuro ds. Religii.): 200 000 buddyjskich personelu religijnego (mnichów i mniszek), 70 000 z nich z tradycji buddyzmu ludności Han,

– 2014 (Państwowe Biuro ds. Religii): 222 000 buddyjskich mnichów i mniszek, w tym 72 000 z tradycji buddyzmu ludności Han.

Badacz dochodzi do wniosku, że zgodnie z tymi informacjami liczba mnichów i mniszek w tradycji buddyzmu ludności Han wzrosła między 1997 a 2014 r. jedynie o 2,9%, co jest niższym tempem wzrostu niż ogólna populacja Chin⁴⁶.

Poniższe informacje są bardziej pouczające niż liczby: W 2010 i 2013 kilku mnichów poinformowało Gildowa, że wielu buddyjskich mnichów i mniszek powróciło do stanu świeckiego w ciągu ostatnich pięciu do dziesięciu lat. Czołowy chiński znawca buddyzmu powiedział mu nawet w rozmowie o liczbach święceń mnichów, że „ponad połowa z nich zdejmuje potem religijne szaty”. Według oceny Gildowa w szczególności mnisi (a mniej mniszki) odchodzą od życia monastycznego⁴⁷. Ponadto, zdaniem Gildowa, istnieją przesłanki, że liczba nowicjuszy też znacząco spada. Z jednego osobowego źródła informacji dowiedział się w 2013 r., że wysocy rangą mnisi mieli tak wielu nowicjuszy na początku lat 90., że mogli sobie pozwolić na bardzo surowe przestrzeganie reguł i wielu z nich mogli odesłać z powrotem do domu.

Teraz jednak (2013) jest znacznie mniej nowicjuszy, więc są oni rozpieszczani jak jedynacy. Raporty, które Gildow otrzymał od mnichów latem 2019 r., wskazywały na utrzymujący się spadek rekrutacji nowego pokolenia do buddyjskiego życia monastycznego, chociaż jeden mnich sugerował, że rekrutacja mniszek była bardziej stabilna niż mnichów. Według Gildowa niektóre akademie buddyzmu ludności Han zmagają się ze spadkiem liczby studentów. Ogólnie rzecz biorąc, Gildow nie widzi dowodów na ilościowe odrodzenie monastycyzmu buddyjskiego wśród ludności Han⁴⁸. Około dwie dekady temu wzrost monastycyzmu prawdopodobnie osiągnął poziom plateau, a może nawet zaczął nieznacznie spadać. Gildow przypisuje mniejszą liczbę buddyjskich mnichów i mniszek m.in. niższemu wskaźnikowi urodzeń: rodzice są mniej skłonni, by oddać swoje jedyne dziecko do klasztoru. Gildow nie widzi również dowodów na jakościowe odrodzenie buddyjskiego życia religijnego w Chinach⁴⁹. Interesujące są również następujące informacje: Miejsca działalności religijnej buddyzmu ludności Han wymienione w bazie danych Narodowego Biura ds. Religii z roku 2021 – 28 528, patrz wyżej – nie są wyłącznie klasztorami, ale według Gildowa obejmują buddyjskie ośrodki świeckie (jushilin 居士林). Ponadto, z jego doświadczenia wynika, że ​​niektóre miejsca wymienione jako „klasztory” nie mają w ogóle wspólnoty monastycznej lub co najwyżej mają jakiegoś „mnicha-dozorcę” zatrudnionego przez komercyjnego administratora tego miejsca⁵⁰. Według Gildowa w Chinach jest ok. 50 buddyjskich „seminariów” (akademii) dla ludności Han, które służą szkoleniu mnichów, mniszek i nowicjuszy, z ok. 3000 „seminarzystów”. Rozbieżność w stosunku do różnych oficjalnych danych [np. 41 według Rady Państwowej 2018, zob. wyżej] wyjaśnia m.in. tym, że oficjalne statystyki „całkowicie ignorują niektóre seminaria/klasztory”. W 2019 r. usłyszał od kogoś, że od momentu przejęcia przez partię [2018] bezpośredniego kierowania sprawami religijnymi tolerancja dla formalnie nieuznawanych instytucji religijnych jest mniejsza. Jednocześnie dowiedział się, że w ciągu najbliższych dwóch lat wszystkie uznane przez państwo ośrodki kształcenia religijnego powinny otrzymać od państwa finansowanie w wysokości 80–85% bieżących wydatków operacyjnych. Jak dotąd większość seminariów buddyjskich otrzymała niewielkie lub żadne regularne wsparcie ze strony państwa⁵¹.

Dewocjonalia na straganie w Sheshan (fot. Jacek Gniadek SVD)

2.2. Daoizm

8349 zarejestrowanych miejsc daoistycznych dla działalności religijnej według bazy danych Narodowego Biura ds. Religii z roku 2021⁵², z czego: 

– 4011 tradycji monastycznej Quanzhen全真 (Pełnia Doskonałości),

– 4338 tradycji Zhengyi 正一 (Ortodoksyjna Jedność; także nazywana daoizmem, Niebiańskiego mistrza: tianshidao 天師道 jako pierwotna forma zorganizowanego daoizmu religijnego),

– ok. 40 000 daoistycznych personelu religijnego / daoistycznych kapłanów i kaplanek (Rada Państwowa 2018),

– 10 akademii daoistycznych (Rada Państwowa 2018).

3. Islam

Dziesięć grup etnicznych w wieloetnicznym państwie Chińskiej Republiki Ludowej uważa się za muzułmanów. Ich populacja jest generalnie utożsamiana z populacją muzułmanów w Chinach w statystykach chińskich władz i uczonych. Według spisu z 2010 r. do tych dziesięciu grup etnicznych należy ok. 23 mln osób, co stanowi 1,74% całej populacji⁵³, z następującą dystrybucją:

Tabela 2. Statystyka ludności muzułmańskiej w Chinach

Grupa etniczna	Ludność (2000)	Procent ludności muzułmańskiej
Hui	10 586 000	45,74
Ujgurzy	10 069 000	43,51
Kazachowie	1 462 600	6,32
Dongxiang	621 500	2,69
Kirgizi	186 700	mniej niż 1
Salarowie	130 600	mniej niż 1
Tadżycy	51 100	mniej niż 1
Uzbecy	10 600	mniej niż 1
Bao’an / Bonan	20 000	mniej niż 1
Tatarzy	3556	mniej niż 1

Dane: spis powszechny z 2010 r. Tabela sporządzona za Liu Xiaochun 2014, s. 71.

 

Według Białej księgi (Rada Państwowa 2018) muzułmanie w Chińskiej Republice Ludowej posiadają: 

– ponad 35 000 miejsc do działalności religijnej [meczety],

– 57 000 personelu religijnego (imamowie i imamki),

– 10 ośrodków kształcenia religijnego [instytuty Koranu]

4. Protestantyzm

Urzędowe dane na temat protestantyzmu w Chinach to nadal dane z raportu roboczego oficjalnych protestanckich organów: Chińskiej Rady Chrześcijańskiej i Patriotycznego Ruchu Potrójnej Autonomii na 10. Zgromadzeniu Narodowym Chińskiego Protestantyzmu w listopadzie 2018 r. (Gao Feng 2018) i z Białej księgi o wolności wiary religijnej (Rada Stanu 2018):

– 38 mln wierzących (Gao Feng 2018 i Rada Państwowa 2018),

– 60 000 kościołów (Gao Feng 2018 i Rada Państwowa 2018),

– 14 000 zawodowych duchownych (pastorów i pastorek, nauczycieli i nauczycieli, prezbiterów i prezbiterek),

– 22 000 kaznodziejów i kaznodziejek (Gao Feng 2018),

– 57 000 personelu religijnego (Rada Państwowa 2018),

– 22 seminariów teologicznych (Gao Feng 2018).

Zadziwiająco duża rozbieżność między raportem pracy organów protestanckich a Białą księgą Rady Państwowej istnieje w liczbie duchownych / personelu religijnego.

W 2020 r. Joann Pittman z protestanckiego portalu „ChinaSource”⁵⁴ zapytała różnych badaczy i pastorów o ich „preferowane szacunki” dotyczące obecnej liczby protestanckich chrześcijan w Chinach kontynentalnych. Obejmowały one następujące dane:

– Yang Fenggang (socjolog, Center on Religion and Chinese Society (Centrum Badań and Religią i Społeczeństwem Chińskim), Uniwersytet Purdue): 116 mln;

– Carsten Vala (politolog, Loyola University Maryland): ponad 100 mln, ok. 100 mln lub 85–90 mln (trzy szacunki).

Ci dwaj badacze ustalili roczne stopy wzrostu na poziomie 7,3% (Yang) i 7% (Vala) dla ludności protestanckiej w Chinach. Yang wykorzystał jako punkt wyjścia dane Pew Forum z 2011 r., w których pojawiła się liczba 58 mln protestantów⁵⁵; Vala dodał inne dane wyjściowe i dlatego przedstawił trzy różne szacunki. Yang już w przeszłości zwracał na siebie uwagę bardzo wysokimi szacunkami⁵⁶. Celem „ChinaSource” w tym badaniu było wykazanie, że szacunki są rozbieżne i są różnie uzasadnione⁵⁷.

4.1. Powody, dla których Chińczycy stają się chrześcijanami

W „ChinaSource” opublikowano również interesującą ankietę w 2020 r., w której zadano pytanie, co motywuje ludzi do zostania chrześcijanami i jak przychodzą do (protestanckiego) chrześcijaństwa. Badanie przeprowadził „Steve Z.”, który według „ChinaSource” jest „pastorem, pisarzem, badaczem i specjalistą w dziedzinie rozwoju Kościołów”⁵⁸. Czyli – w przeciwieństwie do badań przedstawionych w pierwszym rozdziale – nie zostało wykonane przez państwową instytucję badawczą ani sfinansowane ze środków państwowych, ale nieoficjalnie i na gruncie kościelnym, co również znajduje odzwierciedlenie w pytaniach. Steve Z. kilkakrotnie przeciwstawia swoje badanie w raporcie z badaniem gospodarstw domowych przeprowadzonym przez Chińską Akademię Nauk Społecznych (Chinese Academy of Social Sciences: zwanym dalej „badaniem CASS”)⁵⁹. Trudno ocenić, na ile reprezentatywne jest badanie Steve’a Z. dla protestantyzmu w Chinach, ale zdecydowanie ma charakter informacyjny jako dodatek do studiów akademickich. Raport Steve'a Z. podsumowano poniżej.

Grafika 1. „Dlaczego chciałeś zostać chrześcijaninem?”

Grafika 2. „Jaki konkretny powód skłonił Cię do zostania chrześcijaninem?”

Badanie przeprowadzono w okresie od wiosny 2017 r. do lata 2018 r. Ponieważ presja władz na Kościoły gwałtownie wzrosła w tym czasie, zamiast tysiąca zaproszonych, wzięło w nim udział tylko niecałe 70 kościołów z 18 prowincji w Chinach. Kwestionariusze – to był zestaw pytań dla członków Kościoła oraz zestaw dla przywódców kościelnych i pracowników kościelnych, które zostały wypełnione w lokalnych wspólnotach. W sumie zwrócono 1655 ważnie wypełnionych kwestionariuszy dla członków Kościoła i 110 dla przywódców Kościoła i personelu. Wśród uczestników znalazły się osoby z 11 kościołów wiejskich, z 43 kościołów miejskich, 5 kościołów pracowników migrujących i 6 „tradycyjnych kościołów trzech autonomii”. Żaden z tych kościołów nie został założony przez zagranicznych misjonarzy. Trzy kościoły miały „długą historię”, tj. istniały przed 1979 r.⁶⁰ Analiza zebranych danych dała następujące wyniki:

Dane osobowe: Co najmniej 72% respondentów stanowiły kobiety⁶¹. Zdecydowana większość urodziła się w latach 50. do 80., znacznie mniej w latach 90. XX wieku, a znikoma liczba w 2000 r.; najsilniejsze grupy to te urodzone w latach 60. XX wieku. Steve Z. mówił o wysokim „wskaźniku feminizacji” w kościołach i silnym współczynniku starzenia się. Chociaż odpowiadało to cechom przypisywanym wspólnotom protestanckim w Chinach jako „trójka ‘wielu’”⁶², poziom wykształcenia respondentów – jak podkreślił Steve Z. – znacznie wzrósł w porównaniu z badaniem CASS: 22% miało wykształcenie wyższe (studia licencjackie lub wyższe), tylko 8% było analfabetami, a 23% miało jedynie świadectwo ukończenia szkoły podstawowej (sześć lat szkolnych)⁶³.

Pochodzenie religijne: z 1655 badanych zdecydowana większość – ponad 1200 osób – miała pochodzenie protestanckie, z których część mogła sięgać lat 50., np. członek rodziny protestanckiej. Według Steve’a Z. odzwierciedla to fakt, że środowisko społeczne w Chinach nie pozwala na swobodne (publiczne) rozpowszechnianie idei chrześcijańskich, tj. że są one przekazywane przede wszystkim w życiu prywatnym⁶⁴.

„Kto miał największy wpływ na to, że stałeś się chrześcijaninem?” Tutaj 501 badanych wskazało pastora, a 331 badanych było członkami Kościoła. Na kolejnych miejscach uplasowały się matki (215), przyjaciele (189), inni krewni (150) i małżonkowie (127). Chrześcijan z zagranicy (65) i ojców (36) wymieniano dość rzadko⁶⁵.

„Które media miały największy wpływ na to, że stałeś się chrześcijaninem?” Tutaj bezkonkurencyjnie została wskazana Biblia (wymieniona przez 863 badanych), a następnie (inne religijne) książki (310). Internet podało tylko 157 respondentów, więc miał znacznie mniejszy wpływ niż ewangelizacja poprzez pisma⁶⁶.

„Dlaczego chciałeś zostać chrześcijaninem?” oraz „Jaki konkretny powód doprowadził cię do zostania chrześcijaninem?” Odpowiedzi na te dwa pytania można znaleźć w Grafice 1 i Grafice 2 – wiele odpowiedzi było oczywiście możliwych.

Większość respondentów podaje metafizyczne motywy zostania chrześcijanami, podkreśla Steve Z. „Aby znaleźć prawdę” i „Aby dostać się do nieba” to najczęstsze wskazywane powody – zob. grafikę 1, znajdujące się o wiele wyżej przed poszukiwaniem lekarstwa na chorobę. Przebaczenie grzechów ma również stosunkowo wysoki priorytet. Według Steve Z. wśród chrześcijan w Chinach jest więcej idealistów niż utylitarystów. Wynik ten zasadniczo różni się od wyniku badania CASS, zgodnie z którym 68,8% badanych wówczas protestanckich chrześcijan podało osobistą chorobę lub chorobę członków rodziny jako przyczynę ich zwrócenia się na chrześcijaństwo. Wyniki przedstawione w grafice 2 potwierdzają, że wyleczenie choroby nie jest najważniejszym czynnikiem w nawróceniu na chrześcijaństwo⁶⁷. Zasadniczą rolę odgrywa raczej osobista ewangelizacja i różne formy zajmowania się treściami Ewangelii⁶⁸.

Jednym z głównych wniosków płynących z badania dla Steve'a Z. jest zatem: „Dążenie do ideałów metafizycznych jest głównym powodem wzrostu wspólnoty chrześcijańskiej w Chinach”⁶⁹.

Msza Święta w Chinach (fot. Jacek Gniadek SVD)

5. Kościół katolicki

Poniższe dane liczbowe dotyczące Kościoła katolickiego w Chinach kontynentalnych w 2020 r. oparte są na danych z Centrum Studiów Ducha Świętego (Holy Spirit Study Centre: HSSC) diecezji Hongkong⁷⁰, które specjalizuje się w badaniach Kościoła katolickiego w Chinach kontynentalnych. Uwzględniane są również informacje przekazane przez oficjalne katolickie organy zarządzające, na podstawie ich raportu z pracy przedstawionego IX Narodowemu Zgromadzeniu Reprezentantów Kościoła Katolickiego w Chinach w 2016 r. (Ma – PVBiKo 2016) oraz Białej księgi o wolności wiary religijnej (Rada Państwowa 2018). Inne ważne źródła to gazeta katolicka „Xinde” 信德 (Wiara) z Shijiazhuang prowincji Hebei, jej strona internetowa (www.chinacatholic.org oraz inny adres: www.xinde.org) oraz inne katolickie strony internetowe w Chinach.

5.1. Dane ogólne

Wierzący

Łącznie ok. 10 mln katolików, czyli w oficjalnej części Kościoła i w podziemiu, według szacunków HSSC.

Ponad 6 mln katolików według oficjalnych katolickich organów zarządzających (Ma – PVBiKo 2016).

6 mln katolików według danych państwowych (Rada Państwowa 2018).

Diecezje

– 147 (116 diecezji i 31 innych administracyjnych jednostek (wg HSSC według hierarchii katolickiej),

– 95 diecezji plus 7 pod opieką innych diecezji (wg HSSC w oficjalnym spisie władz).

Biskupi

99, z nich:

–  72 biskupów w oficjalnym Kościele (66 sprawuje urząd) (HSSC),

 – 27 biskupów podziemnych (14 sprawuje urząd) (HSSC).

Wszyscy chińscy biskupi od września 2018 r. zostali uznani przez papieża.

Kapłani

Łącznie jest ok. 4000 kapłanów (liczba nowych księży i ​​księży podziemnych, którzy odmawiają rejestracji [wymaganej przez państwo] nie jest znana) (HSSC)

Seminaria i seminarzyści

– 6 dużych seminariów o łącznej liczbie ok. 350 seminarzystów w oficjalnym Kościele (HSSC),

– 5 wspólnot kształcenia księży o łącznej liczbie ok.70 seminarzystów w podziemiu (HSSC).

Z pierwotnych 10 seminariów w oficjalnym Kościele Chin kontynentalnych tylko sześć nadal działa, nawet jeśli instytucje państwowe (np. Rada Państwowa 2018) nadal podają liczbę dziewięciu.

Siostry zakonne

Łącznie 4600, w tym 3250 w oficjalnym Kościele z 87 kongregacji (HSSC),

1350 w podziemiu z 40 kongregacji (HSSC).

Kościoły

Ponad 6000 kościołów i miejsc modlitwy (Ma – PVBiKo 2016 i Rada Państwowa 2018).

Kościół św. Józefa w Pekinie (fot. Jacek Gniadek SVD)

5.2. Chrzty

Nie opublikowano żadnych statystyk chrztów za rok 2020. W ostatnie statystykach dot. chrztów, opublikowanych przez „Xinde”, podano liczbę 48 365 chrztów w parafiach katolickich w roku 2018⁷¹.

5.3. Biskupi

Następujący biskupi zmarli w Chinach kontynentalnych w 2020 r.

– Han Jingtao 韩井涛, Andreas (1921–2020), Siping (Jilin).

Ma Zhongmu 马仲牧 (po mongolsku Tegusbeleg), Josef (1919–2020), Yinchuan / Ningxia.

Zhu Baoyu 朱宝玉, Josef (1921–2020), Nanyang (Henan).

Święcenia biskupie w Chinach kontynentalnych w 2020 r. 

Chen Tianhao 陈天浩, Thomas (ur. 1962), biskup Qingdao, Shandong, 23 listopada.

Liu Genzhu 刘根柱, Peter (ur. 12 października 1966), biskup Hongdong (Shanxi), 22 grudnia.

Obydwa święcenia odbyły się za zgodą papieża i władz komunistycznych. Od czasu podpisania porozumienia tymczasowego pomiędzy Pekinem a Watykanem w sprawie święceń biskupich w 2018 r., za obopólną zgodą (stan na 10 marca 2021) wyświęcono w sumie czterech nowych biskupów.

Publicznie wprowadzeni w urząd biskupi, wyświęceni bez zgody rządu w 2020 r. 

Biskup Lin Jiashan 林嘉善 z Fuzhou (Fujian), urodzony w 1936 r., święcenia biskupie w 1997 r., oficjalnie ustanowiony biskupem lokalnym 9 czerwca 2020 r.

Biskup Li Huiyuan 李会元 z Fengxiang (Shaanxi), urodzony w 1965 r., wyświęcony na biskupa w 2014 r., oficjalnie ustanowiony biskupem lokalnym 22 czerwca 2020 r.

Biskup Ma Cunguo 马存国 z Shuozhou (Shanxi), urodzony w 1971 r., wyświęcony na biskupa w 2004 r., oficjalnie ustanowiony biskupem lokalnym 9 lipca 2020 r.

Biskup Jin Yangke 金仰科 z Ningbo (Zhejiang), urodzony w 1958 r., wyświęcony na biskupa w 2012 r., oficjalnie ustanowiony biskupem lokalnym 18 sierpnia 2020 r.

Od czasu porozumienia tymczysowego pomiędzy Pekinem a Watykanem w sprawie święceń biskupich w 2018 r., w sumie 5 biskupów konsekrowanych bez oficjalnego pozwolenia zostało oficjalnie wprowadzonych w urząd (stan na 10 marca 2021), a inny biskup podziemny został oficjalnie uznany za emerytowanego biskupa.

Tabela 3. Święcenia kapłańskie w Kościele katolickim w Chinach kontynentalnych w 2020 r.

Święcenia kapłańskie w Kościele katolickim w Chinach kontynentalnych w 2020 r.

prowincje /metropolie	diecezje	liczba konsekrowanych	data święcenia	biskup* konsekrator	Imiona osób konsekrowanych
Beijing	Beijing	8	21.09	Li Shan	Feng Pengji冯鹏基, Hu Po 胡坡, Jiang Liequn 姜列群, Kang Shuo 康硕, Long Quanbing 龙全兵, Lu Xiaowei卢小伟, Ren Xugui 任旭贵,Zhang Songsong 张松松
Fujian	Xiamen	1	19.09	Cai Bingrui	Ren Hao 任浩
Guangdong	Shantou	1	1.01	Huang  Bingzhang	Zhou Weibin 周伟斌
		2	28.12	Huang  Bingzhang	Li Shaolei 李少雷, Lin Shuili 吝水利
Guangzhou	Guiyang	1	22.11	Xiao Zejiang	Zhang Tian 张天
Hubei	Yichang	2	21.12	Shen Bin (Haimen)	Shen Haiyong 申海勇, Shen Hongjun 申红军
Hebei	Handan	3	21.10	Sun Jigen	Chen Xuefei 陈雪飞, Guo Diangang 郭殿刚, Zhang  Xiangang 张献刚
	Hengshui	4	6.01	Feng  Xinmao	Geng Tianlun 耿天仑,  Meng Chongwei 孟宠伟,  Wang Tianya 王天亚, Yue Xueyan 岳雪岩
	Tangshan	1	7.10	Fang  Jianping	Fan Shenglin 范胜林
	Xianxian	2	21.11	Li Liangui	Song Tianmin 宋天民,  Zhao Qingsong 赵青松
Heilongjiang	Harbin	1	22.10	Yue  Fusheng	He Jingbo 何静博
Jiangsu	Nanjing	1	8.12	Lu Xinping	Yang Xiaojie 杨肖杰
Shaanxi	Sanyuan	3	20.08	Han Yingjin	Kang Chengxin 康诚信,  Li Cunliang李存亮,  Zhao Ruo 赵若
	Zhouzhi	3	22.08	Wu Qinjing	Chen Hao 陈浩, Liu  Wutao 刘武涛, Zhao  Shenggang 赵圣刚
Zhejiang	Hangzhou	3	8.08	Xu  Honggen  (Suzhou)	Jin Xiongwei 靳雄伟, Tian Kun 田昆, Zhang Junjun 张军军
	Ningbo	1	21.11	Jin Yangke	Chen Yuxiang 陈羽洋
	Wenzhou	2	11.11	Xu  Honggen  (Suzhou)	Ren Zhihui 任智慧, Zhang Xingxing 张星星
razem		39

* Diecezja jest tutaj wymieniona tylko wtedy, gdy konsekrator nie był kompetentnym biskupem lokalnym danej diecezji, ale został zaproszony z innej diecezji do dokonania konsekracji.

Źródła (2020): chinacatholic.cn 2.,15.01; chinacatholic.org 21.,22.08; 21.10; 21.12; xinde.org 9.08; 17.09,19.09; 23.10; 11.11, 23.11; 8.12, 30.12; yesushanmu.com 13.10.

5.4. Święcenia kapłańskie

39 diakonów zostało wyświęconych na kapłanów w Chinach kontynentalnych w 2020 r. (patrz tabela 3). To najniższa liczba w ostatnich latach. Z powodu pandemii koronawirusa po 6 stycznia 2020 r. nie było już konsekracji, wznowiono je dopiero 8 sierpnia. Liczba jest z pewnością niepełna; prawdopodobnie w podziemiu wyświęcono więcej kapłanów. W minionych latach policzono następującą liczbę nowo wyświęconych kapłanów: 2019 – 48 nowych kapłanów; 2018 – 75; 2017 – 97; 2016 – 61; 2015 – 59; 2014 – 78; 2013 – 66; 2012 – 78.

Według doniesień w „Xinde” trzech nowych księży studiowało za granicą. Niektóre osoby to tzw. późne powołania (w podeszłym wieku). W wielu diecezjach południowych Chin część kapłanów nadal pochodzi z północnych Chin, zwłaszcza z prowincji Shaanxi i Hebei.

6. Źródła i skróty

Badania Xiuyuan [2014]: Dong Leiming 董磊明, Yang Hua 杨华, Xifang zongjiao zai Zhongguo nongcun de chuanbo xianzhuang – Xiuyuan jijinhui yanjiu baogao 西方宗教在中国农村的传播现状 – 修远基金会研究报告 (Rozprzestrzenianie się zachodniej religii na wiejskich Chinach – raport z badania przeprowadzonego przez Fundację Xiuyuan), www.xiuyuan.org/yjbgshow.asp?id=81 [dostęp: 15.03.2021]. 

CFPS [China Family Panel Studies, Zhongguo jiating zhuizong diaocha 中国家庭追踪调查]: siehe Lu Yunfeng – Wu Yue – Zhang Chunni 2019 oraz Wu Yue – Zhang Chunni – Lu Yunfeng 2020.

CSLS [Chinese Spiritual Life Survey]: Yang Fenggang razem z Hu Anning – Jiang Fan – R.J. Leamaster – Lu Jun – Tang Zhenyu (Center on Religion and Chinese Society, Purdue University), „Quantifying Religions in China“, pięciostronicowy manuskrypt prezentacji na Seventh Annual Conference for the Social Scientific Study of Religion in China, Beijing, 26–27 lipca 2010. 

Gao Feng 2018: „Shuzi jianzheng endian manman“ 数字见证恩典满满 (Zahlen bezeugen Gnade in Fülle) [Podsumowanie danych z raportu roboczego przedstawionego przez pastora Gao Fenga, przewodniczącego Chińskiej Rady Chrześcijańskiej, na 10. Narodowym Zgromadzeniu Chińskiego Protestantyzmu w listopadzie 2018 r.], online: www.ccctspm.org/specialinfo/340 (letzter Zugriff am 15.03.2021). Niemieckie tłumczenie „China heute” (2019) 1, s. 29–31.

Gildow, Douglas M., Questioning the Revival. Buddhist Monasticism in China since Mao, „Review of Religion and Chinese Society” (2020) 7, s. 6-33.

HSSC: Holy Spirit Study Centre (Shengshen yanjiu zhongxin 聖神研究中心, Hongkong).

Liu Li 刘力 – Ruan Rongping 阮荣平 2019, Xinyang yu juanzeng: zongjiao rang ren gengjia kangkai le ma? 信仰与捐赠: 宗教让人更加慷慨了吗? (Does Religion Make People More Generous?), „Zongjiao” 宗教 (Religion) (2019) 1, s. 5–18.

Liu Xiaochun 刘晓春 2014, Jiyu renkou diaocha de Zhongguo musilin renkou tezheng fenxi 基于人口调查的中国穆斯林人口特征分析 (Traits of the Muslims of China Based on Census Data Analysis), w: „Huizu yanjiu” 回族研究 (Journal of Hui Muslim Minority Stud ies) (2014) 1, s. 70–76.

Liu Ying 刘影 2020, Zongjiao xintu dui Zhonghua wenhua rentong de yingxiang yinsu tanjiu – jiyu jidutu qunti de shizheng fenxi 宗教信徒对中华文化认同的影响因素探究 – 基于基督徒群体的实证分析 (On the Influencing Factors of Religious Believers on Chinese Cultural Identity: An Empirical Analysis Based on Christian Groups), „Shijie zongjiao wenhua” 世界宗教文化 (The World Religious Cultures) (2020) 2, s. 82–97.

Lu Yunfeng 卢云峰, Wu Yue 吴越, Zhang Chunni 张春泥 2019, Zhongguo daodi you duoshao jidutu? Jiyu Zhongguo jiating zhuizong diaocha de guji 中国到底有多少基督徒? – 基于中国家庭追踪调查的估计 (How Many Protestants Are There in China: An Estimate Based on China Family Panel Studies), „Kaifang shidai” 开放时代 (Open Times) (2019) 1, s. 165–178, online: www.shehui.pku.edu.cn/upload/editor/file/20190402/20190402083311_1875.pdf [dostęp: 22.07.2021].

Ma–PV–BiKo 2016 [Ma Yinglin, Wiceprzewodniczący Chińskiego Katolickiego Stowarzyszenia Patriotycznego (PV) i przewodniczący Chińskiej Konferencji Biskupów Katolickich (BiKo)]: Zhongguo tianzujiao dijiuci quanguo daibiao huiyi – gongzuo baogao 中国天主教第九次全国代表会议 – 工作报告 (9. Narodowe Zgromadzenie Przedstawicieli Kościoła Katolickiego w Chinach – raport z prac), 27.12.2016, http://www.chinacatholic.cn/html/report/17020718-1.htm [dostęp: 22.07.2021].

Malek, Roman, Volksrepublik China: Kirchen und Religionen. Statistischer Jahresüberblick 2010/2011, „China heute“ (2011)1, s. 27–40.

NBRA: Nationales Büro für religiöse Angelegenheiten (Guojia zongjiao shiwuju 国家宗教事务局/Narodowe Biuro ds Religijnych). 

NBRA: Trzy in „Zhongguo zongjiao“ 中国宗教 (China Religion) 2017, nr 10, opublikował sprawozdania z działalności religijnej od XVIII zjazdu partii, w szczególności tutaj: Guojia zongjiao shiwuju yi si 国家宗教事物局一司 (NBRA, 1. oddział), „Yifa guifan guanli, qianghua yindao fuwu. Dang de bashi da yilai fojiao daojiao gongzuo huigu“ 依法规范管理, 强化引导服务. 党的八十大以来佛教道教工作回顾 (Zgodnie z prawem ujednolicić administrację, wzmocnić poradnictwo i usługi. Przegląd prac buddyzmu i daoizmu od XVIII zjazdu partii), s. 11–13.

NBRA Datenbank 2021: Baza danych „Zongjiao huodong changsuo jiben xinxi“ 宗教活动场所基本信息 (Podstawowe dane o miejscach spotkań religijnych), www.sara.gov.cn/zjhdcsjbxx/index.jhtml, kwerenda z 1.03.2021.

Pittman, Joan 2020, How Many Christians in China? Preferred Estimates, trzyczęściowa seria na portalu ChinaSource; online www.chinasource.org/resourcelibrary/seriesindex/howmanychristiansinchina (ostatni dostęp: 15.03.2021; obecnie link jest nieakualny).

Rada Państwowa 2018 (Biuro Informacyjne Rady Państwowej Chińskiej Republiki Ludowej, „Biała księga” „China’s Policies and Practices on Protecting Freedom of Religious Belief ”, wersja angielska: www.china.org.cn/government/whitepaper/node_8004087.htm (dostęp: 15.03.2021). Niemieckie tłumaczenie w „China heute“ (2018) 2, s. 93–100: „Chinas Politik und Praxis beim Schutz der Freiheit des religiösen Glaubens“.

Wenzel-Teuber, Katharina, Volksrepublik China: Religionen und Kirchen. Statistischer Überblick 2011, „China heute” (2012) 1, s. 26–38.

– 2013, Statistisches Update 2012 zu Religionen und Kirchen in der Volksrepublik China und in Taiwan, „China heute” (2013) 1, s. 24–36.

– 2014: Statistisches Update 2013 zu Religionen und Kirchen in der Volksrepublik China, „China heute“ (2014) 1, s. 20–31.

– 2015, Statistisches Update 2014 zu Religionen und Kirchen in der Volksrepublik China, „China heute” (2015) 1, s. 22–34.

– 2016, Statistisches Update 2015 zu Religionen und Kirchen in der Volksrepublik China, „China heute” (2016) 1, s. 24–37.

– 2017, Statistik zu Religionen und Kirchen in der Volksrepublik China. Ein Update für das Jahr 2016, „China heute” (2017) 1, s. 24–38.

– 2019a, Statistik zu Religionen und Kirchen in der Volksrepublik China. Ein Update für das Jahr 2018. Teil 1: Katholische Kirche, „China heute” (2019) 1, s. 33–37.

– 2019b, Statistik zu Religionen und Kirchen in der Volksrepublik China. Ein Update für das Jahr 2018. Teil 2: Religionen und Religiosität allgemein, China heute” (2019) 2, s. 93–101.

– 2020, Statistik zu Religionen und Kirchen in der Volksrepublik China. Ein Update für das Jahr 2019, „China heute” (2020) 1, s. 22–33.

Wu Yue 吴越, Zhang Chunni 张春泥, Lu Yunfeng 卢云峰 2020, Fansi ‚nongcun xifang zongjiao re‘: misi haishi shishi? – Jiyu Zhongguo jiating zhuizong diaocha de fenxi 反思“农村西方宗教热”: 迷思还是事实？– 基于中国家庭追踪调查的分析 (Western Religion Fever in Rural China: Myth or Truth? An Analysis Based on China Family Panel Studies), „Zongjiao” 宗教 (Religion) (2020) 4, s. 511. Po raz pierwszy opublikowany w „Kaifang shi-dai” 开放时代 (Open Times) (2020) 3, s. 157–167, online: www.shehui.pku.edu.cn/upload/editor/file/20200525/20200525153912_7043.pdf  [dostęp: 22.07.2021].

„Xinde“ 信德 (Faith) (Shijiazhuang), wydanie drukowane i wydanie online nawww.chinacatholic.org albo xinde.org

Z., Steve 2019/2020, A Survey of Han Christian Churches and Christian Groups in Mainland China, z 18.12.2020 veröffentlicht auf https://www.chinasource.org/resource-library/researchshare/a-survey-of-the-situation-of-han-christian-churches-and-christian-groups-in-mainland-china/. Pod tym samym linkiem znajduje się również chińska wersja tekstu o tytule „Dangdai Zhongguo dalu Hanzu jidu jiaohui he jidutu qunti de xianzhuang diaocha“ 当代中国大陆汉族基督教会和基督徒群体的现况调查. Zredagowana wersja angielska (ze wstępem Brenta Fultona) ChinaSource 2020 jako seria blogów pt. God at Work. How the Church Grows in China została opublikowana online: https://www.chinasource.org/?s=God+at+Work.+How+the+Church+Grows+in+China. Oba adresy URL były ostatnio otwierane 22.07.2021.

Katharina Wenzel-Teuber

---

 

Przypisy

¹ Statystyki ukazały się w „China heute” XL (2021), nr 1, s. 24–35. Tłumaczył Zbigniew Wesołowski SVD.

² W maju 2015 r. Xi Jinping ogłosił na spotkaniu partyjnym nt. jednolitego frontu pracy, że w pracy religijnej nadal ma obowiązuje orientację orientacja na sinizacjasinizację, która musi być utrzymana; powtórzył to w swoim przemówieniu programowym na Ogólnoniemieckiej Konferencji Pracy Religijnej w kwietniu 2016 r. 

³ Korzystając z różnych metod szacowania, doszli do wniosku, że w 2016 r. w Chinach było prawie 40 mln protestantów.

⁴ Od 2010 r. Instytut Badań Nauk Społecznych Uniwersytetu Pekińskiego regularnie prowadzi wywiady w ramach stałego panelu rodzin i osób w 25 z 31 prowincji, miast i regionów autonomicznych [kontynentalnych] Chin, tj. wszystkich z wyjątkiem Xinjiang, Tybetu, Qinghai, wewnętrznej Mongolii, Ningxia i Hainan. Badanie obejmuje docelową próbę 16 000 gospodarstw domowych. W badaniu nie uwzględniono Hongkongu, Makao i Tajwanu.

⁵ Wu Yue – Zhang Chunni – Lu Yunfeng 2020. Opracowanie artykułu zostało wsparte finansowo przez Komitet Centralny Związku Młodzieży Komunistycznej w ramach projektu „Studium nt. przynależności religijnej dzisiejszej młodzieży wiejskiej”.

⁶ Fundacja Xiuyuan [2014]. Według Wu, Zhanga i Lu badanie to ma podobieństwa z „teorią ekologii religijnej” (zongjiao shengtai lun 宗教生态论); Wu Yue – Zhang Chunni – Lu Yunfeng 2020, s. 5. Fundacja Xiuyuan (修远基金会, angielska nazwa Longway Foundation) z siedzibą w Pekinie prowadzi stronę internetową www.xiuyuan.org

⁷ Wu Yue – Zhang Chunni – Lu Yunfeng 2020, s. 5–6.

⁸ Tamże, s. 6. Pytań dotyczących (chińskich) wierzeń ludowymi w CFPS 2016 nie było, co według autorów wzmacnia ich argumenty, ponieważ wyznawcy wierzeń ludowych, gdyby byli, zostaliby uwzględnieni; to przechyliby szalę na rzecz religijności tradycyjnej, a nie tej zachodniej. Tamże.

⁹ Wu Yue – Zhang Chunni – Lu Yunfeng 2020, s. 7.

¹⁰ Tamże.

¹¹  Tamże. W badaniu CFPS 2016 ci wierzący, którzy stwierdzili, że praktykują przynajmniej raz w miesiącu (baibai 拜拜, shao xiang bai Fo 烧香拜佛), zostali uznani za aktywnych (huoyue 活跃), w przypadku religii zachodnich to ci, którzy stwierdzili, że uczęszczają na nabożeństwa przynajmniej raz w tygodniu (zuo libai 做礼拜). Tamże.

¹² Tamże. 

¹³ Tamże, s. 7–8.

¹⁴ Wu Yue, Zhang Chunni, Lu Yunfeng 2020, s. 8.

¹⁵ Tamże, s. 10. Na temat sytuacji religijnej w prowincji Henan zobacz także studium Duana Qi 段琦, „Henan Kaifeng he Nanyang de zongjiao geju ji chengyin baogao” 河南开封和南阳的宗教格局及成因报告 (Raport z badań terenowych na temat obecnej sytuacji religijnej w Kaifeng i Nanyang, prowincja Henan), w: Jin Ze 金泽 – Qiu Yonghui 邱永辉 (red.), „Zhongguo zongjiao baogao (2013)” 中国宗教 报告/ Annual Report on Religions in China (2013), „Zongjiao lanpishu” 宗教蓝皮书 / Blue Book of Religions, Peking 2013, s. 252–280; przedstawiony przez Wenzel-Teuber, „China heute” 2014, s. 27–31.

¹⁶ Wu Yue – Zhang Chunni – Lu Yunfeng 2020, s. 1011.

¹⁷ Liu Ying 2020. Autorka jest wykładowcą na Wydziale Socjologii College of Humanities & Social Development na Uniwersytecie Rolniczym w Nanjing.

¹⁸ Liu Ying 2020, s. 82–83.

¹⁹ Tamże, s. 82.

²⁰ Tamże, s. 82, 84.

²¹ Tamże, s. 84.

²² Tamże, s. 84–85.

²³ Formuła matematyczna użyta do tego i dwie tabele z wynikami można znaleźć w Liu Ying 2020, s. 85–88.

²⁴ Liu Ying 2020, s. 86.

²⁵ Tamże, s. 86–87.

²⁶ Tamże, s. 89.

²⁷ Liu Li jest członkiem Wydziału Ekonomii i Zarządzania na China University of Petroleum (Pekin), Ruan Rongping jest z Wydziału Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich Uniwersytetu Renmin. Informacje według Liu, Ruan 2019, s. 5.

²⁸ Według oficjalnej strony internetowej CGSS z 2003 r. jest „najwcześniejszym ogólnokrajowym ciągłym badaniem reprezentatywnym prowadzonym przez instytucję akademicką w Chinach kontynentalnych. CGSS ma na celu systematyczne monitorowanie zmieniających się relacji między strukturą społeczną a jakością życia w Chinach zarówno miejskich, jak i wiejskich”. CGSS została założona w 2003 r. przez Wydział Socjologii na Uniwersytecie Renmin w Chinach oraz Centrum Badań Ankietowych na University of Science and Technology w Hongkongu. Obecnie zaangażowana jest sieć ponad 40 chińskich uniwersytetów i akademii. Zobacz http://cgss.ruc.edu.cn/English/Home.htm i podstrony w sekcji „About CGSS”.

²⁹ Liu – Ruan 2019, s. 9.

³⁰ Tamże, s. 9. Tutaj Liu i Ruan przytaczają przykłady do naśladowania dla swojej typologii religii: R.M. McCleary, Salvation, Damnation, and Economic Incentives, „Journal of Contemporary Religion” 22 (2007) 1, s. 49–74; H. Tao, P. Yeh, Religion as an Investment: Comparing the Contributions and Volunteer Frequency Among Christians, Buddhists and Folk Religionists, „Southern Economic Journal” 73 (2007) 3, s. 770–790; J. Thornton, S. Helms, Afterlife Incentives in Charitable Giving,„Applied Economics” 45 (2013) 19, s. 2779–2791; wersja internetowa znajduje się pod adresem: www.asrec.org/wp-content/uploads/2015/10/HelmsThorntonAfterlifeIncentivesinCharitableGiving.pdf. Kategoryzowanie religii w wymienionych opracowaniach jest zróżnicowane. Jeśli chodzi o religie Tajwanu, Tao i Yeh widzą najwyższą rolę zasługi dla życia pozagrobowego w chrześcijaństwie, następnie buddyzm, a najniższą w ludowych wierzeniach  chińskich (por. Liu, Ruan 2019, s. 7). Z drugiej strony tabela typologii według McClearyego przedstawiona przez Thorntona i Helmsa z ich własnymi interpretacjami określa „zasługę zbawczą” (salvific merit) jako niską dla większości grup protestanckich, jako średnią dla Hindusów, katolików i sunnitów oraz tak samo wysoką dla buddystów, zielonoświątkowców, Żydów i sufi. Patrz tabela 1 w już podanej wersji internetowej. Tło tych teorii opisuje Liu – Ruan 2019, s. 58.

³¹ Autorzy nie wyjaśniają, w jaki sposób doszli do tej klasyfikacji.

³² Liu – Ruan 2019, s. 9.

³³ Dla zastosowanej metody statystycznej i odpowiednich tabel zob. Liu – Ruan 2019, szczególnie s. 8–15.

³⁴ Po chińsku juanzeng shuliang 捐赠数量. Dla autorki tej aktualizacji statystycznej nie jest jasne, czy chodzi tutaj o częstotliwość darowizn, czy też i o kwotę darowizny. Ta niewiadoma nie ma jednak znaczącej różnicy dla ogólnej wartości tego badania.

³⁵ Liu – Ruan 2019, s. 11.

³⁶ Tamże, s. 14

³⁷  Tamże, s. 15.

³⁸ Tamże, s. 16.

³⁹ W przypadku CSLS w okresie od maja do lipca 2007 r. przeprowadzono ankietę na próbie 7021 osób w wieku od 16 do 75 lat w 56 wybranych lokalizacjach o różnej wielkości pod kątem ich samoidentyfikacji religijnej. W lipcu 2010 r. wyniki badania przedstawił Yang Fenggang z Centrum Religii i Społeczeństwa Chińskiego na Uniwersytecie Purdue (West Lafayette, USA) w Pekinie. Cytowane tu dane z Wenzel-Teubera „China heute“ 2012, s. 26–30.

⁴⁰ Odsetek 2,54% obliczyła autorka niniejszej aktualizacji statystycznej w analogii do danych podanych przez CSLS dla buddystów (85 mln odpowiada 18% populacji powyżej 16. roku życia).

⁴¹ Lu Yunfeng – Wu Yue – Zhang Chunni 2019, s. 173, tabela 4. Por. Wenzel-Teuber, „China heute” 2020, s. 24. Obszary Tybetu, Qinghai i Mongolii Wewnętrznej – a więc tereny, na których mieszka szczególnie duża liczba buddystów – nie są objęte w CFPS, odsetek buddystów w populacji ChRL musiałby być nawet wyższy; patrz tamże, s. 23.

⁴² Baza danych Narodowego Biura ds. Religii „Podstawowe dane o miejscach spotkań religijnych” pod adresem www.sara.gov.cn/zjhdcsjbxx/index.jhtml [dostęp: 1.03.2021]. Liczby w nawiasach odzwierciedlają wyniki wyszukiwania z 30 marca 2020 r. (Wenzel-Teuber, „China heute” 2020, s. 28) – nastąpiła tylko jedna zmiana (zmniejszenie) w obszarze buddyzmu chińskiego, poza tym liczby pozostały niezmienione od 2018 r. Szczegółowe dane z 17 marca 2016 r., uwzględniające również podział na prowincje, można znaleźć w Wenzel-Teube, „China heute” 2016, s. 28, tabela 1.

⁴³ Gildow 2020.

⁴⁴ Gildow 2020, s. 1215, szczególnie s. 13.

⁴⁵ Gildow 2020, s. 21.

⁴⁶ Tamże, s. 21–23. Liczby podane przez Gildow za 1997 r. odpowiadają liczbom zawartym w białej księdze Rady Państwowej „O wolności religijnej w Chinach” z 1997 r.; por. tabelaryczne porównanie białych ksiąg na temat wolności religijnej z 1997 i 2018 r. w Wenzel-Teuber „China heute” 2019b, s. 94. Źródło z 2014 r., część „teksty do czytania” Narodowego Biura ds. Religii, została już omówiona w „China heute” (por. Wenzel-Teuber 2015, zwłaszcza s. 22, 27). Gildow wspomina również o liczbach w białej księdze o wolności religijnej z 2018 r. [Rada Państwowa 2018], które również pokazują 222 000 buddyjskich urzędników religijnych bez dalszego zróżnicowania. W wewnętrznej publikacji Chińskiego Stowarzyszenie Buddystów w Chinach z okazji 50-lecia istnienia, które przypadało w 2003 r., cytowanej przez Gildow, liczba ta była jeszcze niższa, mianowicie „ponad 50 000 mnichów i mniszek z tradycji buddyzmu ludności Han”.

⁴⁷ Gildow 2020, s. 23.

⁴⁸ Tamże, s. 23–24.

⁴⁹ Tamże, s. 28.

⁵⁰ Tamże, s. 15–16.

⁵¹ Tamże, s. 18–19.

⁵² Liczba zarejestrowanych miejsc daoistycznych w bazie danych Narodowego Biura ds. Religii nie zmieniła się od 2018 r.

⁵³ Liu Xiaochun 2014, s. 70–71. W 2014 r. Liu Xiaochun opublikował analizę struktury populacji członków grup etnicznych uznawanych za muzułmańskie na podstawie danych z ostatniego szóstego spisu powszechnego w Chinach z 2010 r. Została ona szczegółowo przedstawiona w Wenzel-Teuber 2016, „China heute”, s. 30–32.

⁵⁴ „ChinaSource” powstało w 1997 r. jako wspólne przedsięwzięcie kilku organizacji ewangelickich w Ameryce Północnej i jest zarejestrowane w Kalifornii; zob. www.chinasource.org

⁵⁵ Pew Forum on Religion & Public Life (red.), Global Christianity. A Report on the Size and Distribution of the World’s Christian Population (z „Załącznikiem C: Metodologia dla Chin”), www.pewforum.org/Christian/GlobalChristianityworldschristianpopulation.aspx, opublikowanym 19 grudnia 2011 r.; zob. Wenzel-Teuber „China heute” (2013) 1, s. 25–26.

⁵⁶ Brytyjska gazeta „The Telegraph” zacytowała Yang Fenggang z 19 kwietnia 2014 r. z prognozą, że Chiny „wkrótce staną się największym chrześcijańskim krajem na świecie” z ponad 247 mln protestantów i katolików w 2030 r. W tym czasie Yang przyjął roczny wzrost chrześcijańskiej populacji Chin o 10%. Na temat kontrowersji, które to wywołało, zob. Wenzel-Teuber, „China heute” 2015, s. 29–30. Yang był również odpowiedzialny za cytowany powyżej CSLS. Do tego opracowanego przez Yanga z pomocą J.E.E. Atlas of Religion in China opublikowany w 2018 r. zob. Wenzel-Teuber 2019b, s. 95–97.

⁵⁷ Joanna Pittman 2020; znajdziesz tam szczegóły szacunków pięciu respondentów wraz z odpowiednimi uzasadnieniami. Oprócz wspomnianych naukowców, trzech respondentów z istotnym praktycznym odniesieniem do Chin zabrało głos, podając szacunki wynoszące 90 mln, 70–90 mln i 50 mln. Stosując alternatywne obliczenia z zakładaną roczną stopą wzrostu na poziomie 3%, Vala oszacował 50–60 mln protestanckich chrześcijan (Kościoły domowe i Kościoły oficjalne) w 2020 r.; tamże. O oświadczeniu pastora, że ​​liczba wierzących, przynajmniej w Kościołach Ruchu Potrójnej Autonomii, ma tendencję do zmniejszania się, zob. Wenzel-Teuber, „China heute” 2020, s. 26–27.

⁵⁸ Tekst został opublikowany przez „ChinaSource” 2020 jako seria blogowa, poniższy cytat pochodzi z wersji PDF z dnia 11 czerwca 2019 r. (Steve Z. 2019/2020), która została również opublikowana przez „ChinaSource” w 2020 r. Niektóre wyniki badania zostały już przedstawione przez Isabel Friemann (Chińskie Centrum Informacyjne) w części „Chronik”, „China heute” (2020) 2–3, s. 87.

⁵⁹ Według tego badania Chińskiej Akademii Nauk Społecznych 23,05 mln ludzi uważa się za chrześcijan protestanckich (niezależnie od tego, czy należą do grup oficjalnych, czy nieoficjalnych), z czego 67,5% jest ochrzczonych. Zob. Zhongguo shehui kexueyuan shijie zongjiao yanjiusuo ketizu 中国社会科学院世界宗教研究所课题组 (Research Group from the Institute of World Religions, CASS), „Zhongguo jidujiao ruhu wenjuan diaocha baogao” 中国基督教入户问卷调查报告 (An InHouse Questionnaire Survey on Christianity in China), w: Jin Ze 金泽, Qiu Yonghui 邱永辉 (red.), „Zhongguo zongjiao baogao (2010)” 中国宗教报告/ Annual Report on Religions in China (2010) (Zongjiao lanpishu 宗教蓝皮书 / Blue Book of Religions), Beijing 2010, s. 190–212. Wyniki badania CASS zostały przedstawione w Malek 2011, s. 27f, 36f.

⁶⁰ Steve Z. 2019/2020, s. 11–13. Pierwotnie wnioskowany udział 30% członków przychodzących do danego kościoła i 50% pracowników duszpasterskich [prawdopodobnie z zamiarem osiągnięcia reprezentatywnych wyników] nie był ściśle realizowany ze względu na trudną sytuację bezpieczeństwa i przestrzegały go tylko wspólnoty skupionych w ok. 20 kościołach. 18 regionów to: Anhui, Beijing, Chongqing, Guangdong, Gansu, Guizhou, Hubei, Henan, Heilongjiang, Hunan, Liaoning, Wewnętrzna Mongolia, Qinghai, Sichuan, Shandong, Shaanxi, Shanxi, Zhejiang; tamże, s. 12. Badanie koncentrowało się na „kościołach ludności Han” (Hanzu jiaohui 汉族教会); tamże, s. 2.

⁶¹ „Przynajmniej”, ponieważ Kościół nie wymagał od uczestników badania odpowiedzi na osobiste pytania; Steve Z. 2019/2020, s. 13.

⁶² Chińskie określenie tego zjawiska to „san duo” 三多 lub „lao san duo” 老三多 (stara trójka wielu), co oznacza „wiele kobiet, wielu starszych ludzi, wielu o niskim poziomie kulturowym [edukacyjnym]” (妇女多 、 老人多 、 文化程度 低 者 多); zob. Fredrik Fällman, ’Zwei kleine Kupfermünzen‘ und noch viel mehr. Chinesische Protestantinnen und ihr Beitrag zur Kirche – Fälle aus Vergangenheit und Gegenwart („‘Dwie małe miedziane monety‘ i wiele więcej. Chińscy protestanci i ich wkład w Kościół – przypadki z przeszłości i teraźniejszości”), „China heute” (2019) 2, s. 102–113, tutaj s. 102 z przypisem 2. Steve Z. wspomina o „trzech wielu” tylko w relacji do wysokiego odsetka kobiet, a nie do wieku i poziomu wykształcenia wierzących.

⁶³ Steve Z. 2019/2020, s. 13–15. W badaniu CASS 54,6% to chrześcijanie, którzy byli analfabetami lub mieli tylko ukończone szkoły podstawowe.

⁶⁴ Steve Z. 2019/2020, s. 16.

⁶⁵ Tamże, s. 19.

⁶⁶ Tamże, s. 20. Er nie odpowiada na pytanie, czy niski wpływ Internetu może mieć również związek ze strukturą wiekową uczestniczących w życiu Kościoła.

⁶⁷ Tamże, s. 17; podana wartość procentowa znajduje się w tamże, s. 9; por. Malek 2011, s. 36.

⁶⁸ Steve Z. 2019/2020, s. 18.

⁶⁹ Steve Z. 2019/2020, s. 21.

⁷⁰ Chciałabym podziękować Centrum Studiów Ducha Świętego za udostępnienie cytowanych poniżej liczb dotyczących Kościoła katolickiego w Chinach kontynentalnych według stanu na koniec 2020 r.

⁷¹ Por. Wenzel-Teuber 2019a, s. 35.

Msza Święta w kościele św. Michała w Szanghaju